Zatürre nedir? Zatürre belirtileri, teşhisi ve tedavisi nasıl yapılır?

Çinli yetkililer perÅŸembe günü yaptığı açıklamada, koronavirüsten potansiyel olarak daha ölümcül olan yeni bir bilinmeyen zatürrenin bu yıl Kazakistan’da 1.700’den fazla insanı öldürdüğü bildirildi. Zatürre belirtileri, teÅŸhisi ve tedavisi nasıl yapılır? Zatürre nedir? ZATÃœRRE NEDÄ°R? Zatürre veya pnömoni (Ä°ngilizce: pneumonia), akciÄŸerde görülen yangılardır. Klasik pnömonilerde, akciÄŸerlerin hava geçitlerindeki son bölüm (terminal bronÅŸioller) ve hava kesecikleri (alveoller) etkilenir. Ä°nterstisiyel pnömonilerde, hava kesecikleri (alveoler) arasındaki bölmeler (alveol septumları) yoÄŸunlukla etkilenen alanlardır. AkciÄŸerler günde 10.000 litre havayı süzer. Kan dolaşımına oksijen taşıyan solunum havasıyla birlikte çok sayıda katı ve sıvı partikül ile zararlı gazlar da akciÄŸerlere ulaşır. Solunum havası içindeki zararlı etkilere verilen tepkilerin büyük bölümü canlı etkenlerden kökenli infeksiyon hastalıklarıdır (bakteriyel pnömoniler, virüs pnömonileri, mantar pnömonileri, parazitik pnömoni). Toksik gazların ve sıvıların büyük bölümü ‘kimyasal pnömoniler’ olarak nitelenir. Her yıl, pnömoni yaklaşık 450 milyon kiÅŸiyi yani dünya toplamının yüzde yedisini etkiler ve yaklaşık 4 milyon ölümle sonuçlanır. GeliÅŸmekte olan ülkelerde, çok yaÅŸlı, çok genç ve kronik hastalarda pnömoni, önde gelen ölüm nedenlerindendir. ZATÃœRRE BELÄ°RTÄ°LERÄ° Bulaşıcı pnömoniye sahip kiÅŸilerde balgamlı öksürük ve ateÅŸ ile beraber titremeli üşümeler, nefes darlığı, derin nefes esnasında ÅŸiddetli veya saplanıcı türde göğüs aÄŸrısı ve artmış solunum sayısı görülür. YaÅŸlılarda, konfüzyon en belirgin belirti olabilir. BeÅŸ yaşın altındaki çocuklarda görülen belirgin bulgu ve belirtiler ateÅŸ, öksürük ve hızlı veya güç solumadır.AteÅŸ, birçok diÄŸer yaygın hastalıkta da görüldüğü için özgün deÄŸildir ve ağır seyirli hastalık veya malnütrisyon sahibi kiÅŸilerde görülmeyebilir. Ayrıca, öksürük iki aydan küçük çocuklarda çoÄŸunlukla görülmez. Daha ÅŸiddetli bulgu ve belirtiler arasında morarma (siyanoz), azalmış susuzluk, kasılmalar, ısrarcı kusma, aşırı yüksek vücut ısısı veya azalmış bilinç seviyesi bulunabilir.Bakteriyel ve viral pnömonilerde de genellikle benzer belirtiler bulunur. Bazı nedenler klasik ancak spesifik olmayan klinik özellikler ile iliÅŸkilendirilirler. Legionella kaynaklı pnömoni, karın aÄŸrısı, diyare veya konfüzyon ile ortaya çıkarken, Streptococcus pneumonia kaynaklı pnömoni pas rengi balgam ile iliÅŸkilendirilirve Klebsiella kaynaklı pnömonide ‘kuşüzümü jeli’ olarak tanımlanan kanlı balgam görülebilir. Kanlı balgam (hemoptizi) tüberküloz, Gram-negatif pnömoni ve akciÄŸer absesinin yanı sıra daha yaygın olarak akut bronÅŸit hastalarında da ortaya çıkabilir.Mikoplazma pnömoni, boyundaki lenf bezlerinin ÅŸiÅŸmesi (lenfadenopati), eklem aÄŸrısı (artralji), veya bir orta kulak iltihabı (otitis media) ile iliÅŸkili olarak ortaya çıkabilir. Viral pnömoni, bakteriyel pnömoniye oranla daha yaygın olarak hırıltılı solunum ortaya çıkar. ZATÃœRRE TEDAVÄ°SÄ° Normalde oral antibiyotikler, dinlenme, basit analjezikler ve sıvılar tam çözüm için yeterlidir. Ancak, diÄŸer tıbbi hastalıkları olanlar, yaÅŸlılar veya solumayla ilgili belirgin sorun yaÅŸayanlar için daha ileri bir bakım gerekebilir. Belirtiler kötüleÅŸirse, evde yapılan tedaviye raÄŸmen pnömoni iyileÅŸmezse ya da komplikasyonlar meydana gelirse hastanın hastaneye yatırılması gerekebilir. Dünya çapında, çocuklarda görülen vakaların yaklaşık olarak %7-13’ü çocukların hastaneye yatırılmasıyla sonuçlanır halbuki geliÅŸmiÅŸ ülkelerde toplumdan edinilmiÅŸ pnömonisi olan yetiÅŸkinlerin %22-24’ü hastaneye kabul edilir. YetiÅŸkinlerde hastaneye yatış ihtiyacının belirlenmesinde CURB-65 puanı faydalıdır. Puan 0 veya 1 ise hasta genellikle evde tedavi edilir, 2 ise hastanın hastanede kısa süreli yatırılması veya yakından takip edilmesi gerekir, 3-5 ise hastanın hastaneye yatırılması tavsiye edilir. respiratuar distres izlenen veya oksijen satürasyonu %90’ın altında olan çocukların hastaneye yatırılmaları gereklidir.Pnömonide göğüs fizyoterapisinin faydası henüz belirlenmemiÅŸtir. YoÄŸun bakım ünitesine yatırılan kiÅŸilerde Ä°nvazif olmayan solunum faydalı olabilir. Çocuklarda reçetesiz öksürük ilacının ya da çinko kullanımının etkili olduÄŸu bulunmamıştır.Mukolitik ilaçlar için kanıtlar yetersizdir. BakteriyelBakteriyel pnömonisi olan kiÅŸilerde antibiyotikler sonucu iyileÅŸtirir. Antibiyotik seçimi baÅŸlangıçta etkilenen kiÅŸinin özelliklerine baÄŸlıdır, örneÄŸin; yaÅŸ, altta yatan saÄŸlık ve enfeksiyonun bulaÅŸtığı yer. Ä°ngiltere’de, toplumdan edinilmiÅŸ pnömoni için birinci basamak tedavi olarak amoksisilin ile, ve alternatif olarak doksisiklin veya klaritromisin ile yapılan ampirik tedavi önerilmektedir. Toplumdan edinilimiÅŸ pnömoninin ‘atipik’ formlarının yaygın olduÄŸu Kuzey Amerika’da, yetiÅŸkinlerde birinci basamak poliklinik tedavisi olarak makrolidler (örneÄŸin; azitromisin veya eritromisin) ve doksisiklin amoksisilinin yerine geçmiÅŸtir. Hafif veya orta ÅŸiddette belirtiler görülen çocuklarda amoksisilin birinci basamak tedavi olarak devam etmektedir. Yan etkileri ile ilgili endiÅŸelerden ve direnç oluÅŸumundan, dolayısıyla fazla bir klinik yararı olmamasından dolayı komplike olmayan vakalarda florokinolonların kullanımı tavsiye edilmemektedir. Tedavi süresi geleneksel olarak yedi ila on gündür ancak artan sayıda bulgularla kısa süreli tedavilerin (üç ila beÅŸ gün) de benzer ÅŸekilde etkili olduÄŸu ileri sürülmektedir. Hastaneden edinilmiÅŸ pnömoni için önerilen ilaçlar üçüncü ve dördüncü jenerasyon sefalosporinler, karbapenemler, florokinolonlar, aminoglikozitler ve vankomisindir. Bu antibiyotikler çoÄŸu kez intravenöz yoldan (damar içine) verilir ve kombinasyon halinde kullanılırlar. Hastanede tedavi edilen hastaların %90’ından fazlası ilk verilen antibiyotiklerle düzelir. ViralÄ°nfluenza virüslerinin (influenza A ve influenza B) yol açtığı viral pnömoni tedavisinde nöroaminidaz inhibitörleri kullanılabilir. SARS koronavirüs, Covid-19, adenovirüs, hantavirüs ve parainfluenza virüsü dahil olmak üzere toplumdan edinilmiÅŸ viral pnömonilerin diÄŸer türleri için herhangi bir özel antiviral ilaç tavsiye edilmemektedir. Ä°nfluenza A rimantadin veya amantadin ile tedavi edilebilirken, influenza A veya B oseltamivir, zanamivir veya peramivir ile tedavi edilebilir. Belirtilerin baÅŸlamasından itibaren 48 saat içerisinde kullanılmaya baÅŸlanırlarsa bu ilaçlardan en yüksek etki alınır. Avian influenza veya ‘kuÅŸ gribi’ olarak da bilinen H5N1 influenza A’nın birçok suÅŸu rimantadin veya amantadine direnç göstermiÅŸtir. Komplikasyona neden olan bakteriyel bir enfeksiyonun göz ardı edilmesi mümkün olmadığından viral pnömonide antibiyotiklerin kullanımı bazı uzmanlarca önerilmektedir. Ä°ngiliz Toraks DerneÄŸi hafif hastalığı olan kiÅŸilere antibiyotiklerin verilmemesini tavsiye etmektedir. Kortikosteroidlerin kullanımı tartışmalıdır.

Bir önceki yazımız olan Skleroterapi yöntemi ile varis tedavisi başlıklı makalemizde Haber ve Sağlık hakkında bilgiler verilmektedir.